Nafarroako Artxiboak "Filipinetako nafarrei" eskaintzen die azaroko mikroerakusketa

Balerreko setioa, Filipinetako gerrako azken setioa, amaitu zenetik 125 urte bete direnean, eta bi nafarrek parte hartu zutenean, Nafarroako Errege Artxibategi Nagusiak azaroko mikro-erakusketa eskaintzen dio jendeari gertakari horrekin zerikusia duten dokumentu batzuk erakusteko. Zehazki, 1852ko Filipinetako mapak, "Filipinetako azkenekoen" artean nafarren presentzia frogatzen duten dokumentuak, 1895eko ordezkapenera deitutako morroien erregistroak, kuba eta Filipinetako gerretako pentsioen ordainagiriak edo Balerreko Heroien senideen pentsioak kobratzeko instantziak daude ikusgai, besteak beste.
"Balerreko Gunearen amaieraren 125. urteurrena (1899)" mikroerakusketa formatu txikiko erakusketa bat da, doakoa, eta Nafarroako Artxiboko beheko galerian zabalik egongo da azaroko egun guztietan, 10:00etatik 14:00etara eta 17:00etatik 20:00etara.

Balerreko gunea
Setio de Baler esaten zaio 50 gizon pasatxoko destakamendu espainiar batek 1898ko ekainaren 30etik 1899ko ekainaren 2ra jasan zuen setioari, Balerreko populazio filipinarraren elizan gotortuta, eta protagonistak "Filipinetako azkenak" izenez ezagutzen dira.
Kanpoaldetik isolaturik eta, beraz, Kuba, Puerto Rico eta Filipinen gaineko subiranotasunaren aldeko gerra hispaniar-estatubatuarrak amaituta zeudela jakin gabe, Balerren defendatzaileek, kopuruz askoz txikiagoak izan arren eta gose- eta gaixotasun-baldintza gogorrak jasan arren, ia urtebetez eutsi zieten Filipinetako indar matxinatu setiatzaileen erasoei, behin eta berriz amore emateko deiei uko eginez. Balentria berezi horren amaieran, Emilio Aguinaldok, Filipinetako Errepublikako lehen presidenteak, Tarlaceko Dekretua deiturikoaren bidez xedatu zuen, erakutsitako ausardiagatik, Balerreko erresistenteak ez zirela presotzat hartu, baizik eta laguntzat, eta Nafarroaren parte-hartzea izan zuela.

Bi nafar "Filipinetako azkenen" artean
Baler 1898an Luzon uhartearen ekialdeko kostaldeko herri txiki bat zen, Filipinetako artxipelagoko handiena, urte hartako otsailean Espedizioetako Ehiztarien Batailoiko 2. destakamendua goarniziora bidali zuten, eta handik gutxira herriko elizan setiatu zuten. Unitate militar horretakoa zen Julián Galbete Iturmendi nafarra, 1895ean bere jaioterriko Morentin kupoa ordeztu zuen soldadua.
Ezaguna da, hain zuzen ere, setioan izan zen Espainiako lehen baja izateagatik. 1898ko uztailaren 31n hil zen, hil horren 18an elizako kanpandorreko dorrean zaindari zegoela bularrean jaso zuen bala etsaiaren zauri baten ondorioz. Aita Minayaren kontakizunaren arabera, espainiar destakamenduari setioan lagundu zioten hiru erlijioso frantziskotarretako bat, Galbete bera izan zen, zauriaren larritasuna gorabehera, bere kabuz eta laguntza eskatu gabe dorreko eskailerak jaitsi zituena, bere nagusiari zauritua izan zela eta ezin zuela bere postuan jarraitu esateko.
Hala ere, Balerren defendatzaileen artean beste nafar bat izan zen, Jose Sanz Veramendi, Saguesen (Zizur) jaioa eta 1895ean udal kupo horren ordez soldadu ere izandakoa.
Martin Cerezo tenientearen egunkarian eta aita Minayaren kontakizunean (setioari buruz dauden bi iturri nagusiak) bere bigarren abizena "Meramendi" bezala gaizki kontatua izateak, Veramendi bezala beharrean, eta Jose Manuel izeneko anaia bat izateak, zeinarekin bere izena erraz nahasten baitzen, mende batez baino gehiagoz soldadu honen benetako nortasuna eta jatorri nafarra oharkabean igaro izana ekarri du. Hala ere, duela gutxi egindako ikerketa historikoei esker, Nafarroako Errege Artxibategi Orokorrean gordetako dokumentazioak berak berretsita, Nafarroako "Filipinetako azken" hori badela egiaztatu ahal izan da. Tristuraz, berak ere aurkituko zuen heriotza setioan zehar, 1899ko otsailaren 13an hil baitzen beriberiak jota. Garai hartan ez zen ezagutzen B1 bitaminaren faltak eragin zuela gaixotasun hori, eta, horregatik, bereziki ohikoa zen arroz zuria dietaren oinarria den egoera edo eskualdeetan, ekialdeko Asian kasu.
Setioan hildako gainerako erresistenteekin gertatu zen bezala (gehienak beriberi bidez), bi soldadu nafarren gorpuak setiatuta zeuden elizan bertan lurperatu behar izan zituzten lagunek, Julian Galbeterena sakristiaren albo batean eta Jose Sanzena tenpluaren ekialdeko hormaren ondoan. Han egon ziren harik eta 1904an gorpuzkiak lurpetik atera eta Espainiara aberriratu zituzten arte. Urte hartako martxoaren 16an iritsi ziren Bartzelonara, eta, azkenean, Kubako eta Filipinetako Heroien Mausoleoan utzi zituzten, Madrilgo Nuestra Señora de la Almudenako hilerrian.
Setioa baino lehen, bi nafarrak sarituak izan ziren beren jardun militar onagatik, kondekorazio banarekin. Ondoren, gerra eta setio ekintzan hil zirenez, Julián Galbete Iturmendiren gurasoei eta José Sanz Veramendiren amari zegozkien pentsioak eman zitzaizkien. Horiei 1908an aparteko beste batzuk gehitu zitzaizkien, Gorteek Balerren destakamenduko tropatik bizirik atera ziren guztiei eta hildakoen familiei lege bidez emandakoak, setioan izandako heroikotasunagatik.